اينجا ما عبارتهايی از كتاب بعثت ، ايدئولوژی آقای مهندس بازرگان‏
نقل می‏كنيم نويسنده مطلبی راجع به ايدئولوژيهای محدود بشر می‏گويد كه حرف‏
درستی است سخن ايشان بر اين اساس است كه ايدئولوژيها بر دو قسم است (
و اين مطلبی است كه ما هم قبول داريم ) بعضی از ايدئولوژيها يا طرحها
اصلا مربوط به شرايط خاص زندگی است ، نظير اين كه الان تهران دچار مشكل‏
ترافيك است ( 1 ) ، كسی طرحی برای حل آن تهيه می‏كند ، البته او هيچوقت‏
نمی‏تواند ادعا كند كه طرح من طرحی است كه برای همه زمانها و مكانها
درست است ، در بمبئی هم همين طرح [ صحيح است ] ، شما برويد اجرا كنيد
، صد سال ديگر هم همين طرح را اجرا كنيد نه ، اين درست نيست ، اين طرحی‏
است مربوط به اين شرايط زمانی و مكانی خاص ، اين شرايط كه تغيير كرد
طرح هم تغيير می‏كند .
ولی طرحهايی هست كه اصلا به اين مشكلات مربوط نيست ، به مشكلاتی در سطح‏
كلی تری از زندگی بشر مربوط است كه آنها ثابت است و تغيير نمی‏كند ،
آنها خطوط اصلی زندگی بشر است ، نظير اين كه " آيا زندگی بشر بايد بر
اساس تساوی افراد باشد يا تبعيض ؟ " ، " آيا بايد حقوق افراد بشر بر
اساس نژادها يا زبانها يا منطقه ها متفاوت باشد يا نه ؟ " بايد جواب‏
بدهيم ، يا بگوييم " بله " يا بگوييم " نه " حال اگر كسی گفت " نه‏
" ، می‏گوييم اين جوابی است برای همه زمانها و همه مكانها ، اين را
نمی‏شود با طرحی كه برای حل مشكل ترافيك به وجود آمده مقايسه كرد كه ممكن‏
است فقط ده سال درست باشد ، بعد از آن درست نباشد .
پاورقی :
. 1 اين [ مثال ] را ايدئولوژی نمی‏شود گفت ، طرح می‏شود گفت .

راجع به ايدئولوژيهای بشر می‏گويند :
" اينها در عين آنكه با هم اختلاف فاحش و گاهی مخالفت دارند ، ولی‏
هر كدام در ظرف مكانی و زمانی خود و در چارچوبی كه آنها را به وجود
آورده است - كه بسياری از طرحها معلول شرايط خاص زمانی و مكانی هم هست‏
- اگر نگوييم صد در صد درست و مفيد بوده ، ولی از جهات زيادی قابل دفاع‏
بوده است ، اما خارج از آن چارچوب يعنی در شرايط ديگر ، ارزش و اثر
خود را از دست داده‏اند " .
بعد وارد حرف كارل ماركس می‏شوند كه گويا خودشان هم قبول ندارند ، او
اين سخن را به صورت يك اصل كلی ذكر می‏كند ، می‏گويد :
" هيچ نوع نظم اجتماعی پيش از آنكه تمام نيروهای توليدی مربوط به آن‏
( چون پايه و اساس ، نيروهای توليدی است ) به درجه تكامل برسند از ميان‏
نمی‏رود ، و هيچگاه قبل از آنكه شرايط وجودی روابط در رحم جامعه سابق پخته‏
و رسيده شود ، روابط توليدی جديد و عالی تر به ظهور نخواهد رسيد " .
خود روابط توليدی ، يك جريان علت و معلولی را طی می‏كند ، همين طور كه‏
اينها دوره ها را از نظر اقتصادی تقسيم بندی كرده اند به دوره اشتراك‏
اوليه ، بعد دوره مالكيت و بردگی و فئوداليسم ، بعد دوره بورژوازی ،
دوره كاپيتاليسم و بعد هم دوره سوسياليزم ، كه آن روابط توليدی كه جبری و
مادی و - لازمه حرفشان است اگر چه قبول نمی‏كنند - صد در صد خارج از

اختيار بشر تغيير می‏كند جريان خودش را طی می‏كند .
اين است كه می‏گويند لازمه حرف ماركسيسم ، جبر مطلق به معنی نفی اختيار
است ، جبری كه حتی نقش بشر را به طور كلی به صفر می‏رساند ، يعنی نقش‏
آزادی فرد را به كلی به صفر می‏رساند .
" لهذا بشريت هميشه تنها مسائلی را تحت نظر می‏گيرد كه قادر به حل آن‏
است ، و يك مساله تنها هنگامی به وجود می‏آيد كه شرايط مادی لازم برای حل‏
آن نيز وجود پيدا كرده يا لااقل در شرف تشكيل و ايجاد است " .
كلی اينها درست ، ولی عمده مطلب اين است كه می‏خواهد بگويد آن شرايط
مادی لازم ، هميشه به زمان خاص و مكان خاص محدود است .
" يك روش تازه توليد محصول كه در يك محيط ايدئولوژيك خصمانه به‏
وجود آيد ، پايدار نبوده ، پيش از آنكه نمو كند ، از ميان می‏رود ، اما
فشار ايدئولوژی شايسته سيستم قديم بر دوش مردم روز به روز افزون می‏گردد
تا به نقطه غير قابل تحمل نزديك شده و وقت درهم شكستن آن فرا می‏رسد ".
عجيب اين است كه اين آقايان كه درباره همه ايدئولوژيها و نظامها قائل‏
به تغيير و عدم ثبات و جاودانگی هستند ، راجع به ايدئولوژی خودشان چنين‏
حرفی نمی‏زنند ، در صورتی كه اين يك استثناست می‏گويند - شايد درست هم‏
هست ، يعنی ما كه می‏گوييم درست است ، از حرف ديگران می‏گوييم درست‏
است بشر يك دوره‏های تاريخی را از نظر شرايط مادی زندگی طی كرده‏

است : دوره صيادی به عقيده اينها دوره اشتراك اوليه بوده بعد دوره‏
كشاورزی پيدا شد در دوره كشاورزی كه مساله زمين به وجود آمد و موضوع "
اختصاص " پيدا شد ، مالكيت به وجود آمد مالكيت كه به وجود آمد ، به‏
دنبال خود بردگی و اختلاف طبقاتی را به وجود آورد بعد در شرايط ديگری‏
بورژوازی [ به وجود آمد و ] الی آخر تا می‏رسد به دوره سوسياليسم ولی چنين‏
وانمود می‏شود كه سوسياليزم ديگر آخرين دوره بشر و نظام خاتم است‏
نمی‏گويند بعد از سوسياليزم دوره ديگری هم وجود دارد ، نه ، به اينجا كه‏
رسيد ، به پايان رسيده است به چه دليل ؟ همان طور كه اشتراك اوليه - به‏
حكم ضرورت - به مالكيت تبديل شد ، از كجا كه اين اشتراك ثانوی - كه در
سطح بالاتری است - باز به يك نوع مالكيتی در سطح بالاتری منتهی نشود ؟
بعضی می‏گفتند " حركت تاريخ ، حركتی حلزونی است " ( 1 ) يعنی حركتی‏
دايره‏ای است كه در عين حال رو به بالاست ، يعنی اين شی‏ء كه حركت می‏كند
، به نقطه اول می‏رسد ، ولی نه به عين نقطه اول ، بلكه به محاذی نقطه اول‏
در سطح بالاتر ، باز همين جور می‏آيد در سطح بالاتر [ تاريخ مسيرش را ] اين‏
گونه طی می‏كند .
از كجا كه اشتراك [ ثانوی ] دو مرتبه به مالكيت فردی - ولی در سطح‏
بالاتر و در شكل [ كاملتری ] - بر نگردد ؟ درباره هر فكری می‏گويند اين فكر
قابل كهنه شدن است الا ماركسيسم باز هم اينجا نقل كرده اند كه :
" در نظر لنين ، فلسفه و تئوری ماركسيسم به منزله عقيده و مذهب است‏
( يعنی همين طور كه مذهبيون مذهب را امری
پاورقی :
. 1 [ ويكو مورخ ايتاليايی ] .

جاويدان و غير قابل تغيير و نسخ می‏دانند ، او هم ماركسيسم را چنين می‏داند
) در كتاب ماديت و انتقاد تجربی ، لنين درباره ماركسيسم اين جور گفته :
شما نمی‏توانيد حتی يكی از فرضيات اساسی يا يك جزء ذاتی از فلسفه‏
ماركسيسم را حذف كنيد بدونه آنكه ترك حقيقت واقعی كرده باشيد و بدون‏
آنكه در آغوش دروغهای ارتجاعيون بورژوا قرار گرفته باشيد فلسفه ماركسن‏
مانند يك قطعه محكم پولاد است " .
پس ، از نظر اين آقايان ، ماركسيسم لااقل در اجزاء ذاتی اش [ لايتغير
است ] باز در همين كتاب نقل كرده اند كه لنين بدون آنكه بگويد كه من‏
دارم تغييراتی در ماركسيسم می‏دهم ، زيركانه تغييرات زيادی در آن داده‏
است ، ولی در عين حال باز اين مطلب را قبول می‏كند كه اصول ماركسيسم ،
تغيير ناپذير است ، مثل پولاد محكم است و تغيير نمی‏كند .
اين استثنا از كجاست ؟ ! اگر همه چيز تغيير می‏كند ، پس ماركسيسم هم‏
بايد تابع شرايط تاريخی خودش باشد شرايط تاريخی به عقيده شما نمی‏تواند
ثابت بماند ، پس ماركسيسم هم نمی‏تواند ثابت بماند باز عبارت ديگری در
اين زمينه گفته اند :
" لنين گفته است بهترين قسمت فلسفه اجتماعی ماركس ، اين فرضيه است‏
كه سيستم توليد اقتصادی ، دستگاهی است كه كليه مؤسسات ايدئولوژيك و
اجتماعی جامعه بر آن بنا شده است به عقيده ماركس تصورات يا افكار و
ايده ها در يك جامعه ، معرف عين حقيقت نيست ، بلكه صور مبهم و معمايی‏
از آن را جلوه می‏دهد ، در حالی كه محركات ايده آلی ، اسباب و علل اصيلی‏
نبوده ، نيروی جبری منافع و روابط

طبقات ، محرك واقعی است و ايدئولوژی ، مخلوق شرايط اقتصادی می‏باشد
ضمنا عقايد و افكار هر فرد ، انعكاس افكاری است كه از طرف طبقه‏ای كه‏
اين فرد متعلق به آن می‏باشد ، به وجود آمده است " .
عين اين حرف درباره ماركس هست ، ماركس در يك شرايط خاصی از اجتماع‏
زندگی می‏كرده و آن شرايط اجتماعی كه مثلا بر مردم آلمان حكومت می‏كرده -
در مدتی كه ماركس آنجا بوده - طبعا بايد بر او هم حكومت می‏كرده ، و
شرايطی كه بر مردم انگلستان حكومت می‏كرده در وقتی كه ماركس آنجا بوده‏
بر او هم حكومت می‏كرده بر اين اساس ماركس نمی‏توانسته بر ضد آنچه كه‏
شرايط اقتصادی زمانش ايجاب می‏كرده ، فكر كند ، پس ناچار اين جور فكر
كرده است آيا امروز شرايط اقتصادی آلمان همان شرايط است ؟ يا شرايط
امروز دنيا همان شرايط آن روز آلمان يا انگلستان است ؟ آنها كه تغيير
كرده ، پس ماركسيسم هم بايد به نوبه خود از ميان رفته باشد .
اين مطلبی را كه اينها گفته اند ، حتی غير ماركسيستها هم به عنوان اين‏
كه حرف شيرينی است ، در كلمات خودشان نقل كرده اند و آن اين كه " هر
چيزی تابع شرايط تاريخی و فضای اجتماعی خودش است و وقتی كه فضای‏
اجتماعی و شرايط تاريخی تغيير كرد ، آن چيز از بين می‏رود يا لااقل از
حركت باز می‏ماند و می‏خواهد جامعه را در وضع خودش ثابت و پابرجا نگه‏
دارد " .
آقا مهندس مثلی ذكر می‏كنند كه خلاصه آن اين است كه وقتی بخواهند شهری‏
را بسازند ، اين شهر يك طرح كلی دارد كه از

طرف مهندسين شهرداری تعيين می‏شود و مردم در آن دخالتی ندارند ، در داخل‏
اين طرح مردم آزادی دارند كه خانه های خودشان را به هر شكل و كيفيتی كه‏
دلشان خواست بسازند آن طرح كلی ، ثابت است و آنچه كه قابل تغيير است‏
و شهرداری هم اجازه تغيير می‏دهد ، [ شكل و كيفيت خانه هاست ] ، اينجا
را می‏خواهيم اين جور بكنيم ، آنجا را می‏خواهيم آن جور بكنيم ، [ می‏گويد
مجازيد ] فرض كنيد خانه های خودمان را با چوب ساخته بوديم ، بعد تير
آهن پيدا شد ، آن را خراب می‏كنيم دو مرتبه با تير آهن می‏سازيم ، [
شهرداری هم مانع نمی‏شود ] زندگی بشر هم يك جنبه های ثابت دارد و يك‏
جنبه های متغير در داخل جنبه های ثابت .
حال بحث ما درباره اسلام اين خواهد بود : اگر اين اصل كلی ثابت شد كه‏
واقعا زندگی بشر اين جور است : يك جنبه های ثابت كلی دارد كه حكم مدار
حركت را دارد و يك جنبه های متغير كه حكم مراحل حركت را دارد همان طور
كه هر ستاره‏ای هم متحرك است هم ثابت ، " متحرك است " يعنی در دو
لحظه در يك نقطه نيست ، و " ثابت است " يعنی مدارش ( مسيرش )
ثابت است ، از مدار خودش يك ميليمتر هم تخلف نمی‏كند و در مدار خودش‏
حركت می‏كند - آن شرايطی كه مدار را در زندگی بشر تعيين می‏كند يعنی مسير
حركت را تعيين می‏كند بايد ثابت بماند ، اما اگر شرايطی است مربوط به‏
مرحله زندگی ، بايد تغيير كند ما راجع به اسلام بايد ببينيم كه آيا توجه‏
اسلام به مسير و مدار زندگی بشر و به كادر زندگی و كادر حركت است يا به‏
مرحله ها ؟
می‏بينيم يك سلسله از قوانين معمولی ما قوانين مداری است نه قوانين‏
مرحله ای گفتيم كه مقررات اسلام يا به روابط انسان با خدا

مربوط است ، يا به روابط انسان با خودش ، يا به روابط انسان با طبيعت‏
و يا به روابط انسان با افراد اجتماع .
در روابط انسان با خدا از آن جهت كه مربوط به خدا می‏شود هيچ گونه‏
تغييری پيدا نمی‏شود ، و در آنچه هم كه مربوط به انسان است آنچه كه روح‏
اين مطلب را تشكيل می‏دهد باز تغيير نمی‏كند ، بله در شكلش تغييراتی پيدا
می‏شود كه تابع شرايط است و ما می‏بينيم خود اسلام هم اين تغييرات را قائل‏
شده است ، مثل نماز ، می‏گويد نماز بخوانيد ، ولی بعد می‏گويد نماز
ايستاده بخوانيد ، اگر نمی‏توانيد ، نشسته بخوانيد ، نمی‏توانيد ، به پهلوی‏
راست بخوانيد ، نمی‏توانيد ، به پهلوی چپ بخوانيد ، نمی‏توانيد ، مستلقيا
بخوانيد ، [ آن را هم نتوانستيد ] با اشاره بخوانيد هر چه كه شرايط تغيير
می‏كند ، هيكل نماز هم تغيير می‏كند .
فقها معتقدند نماز " غرقا " واقعا نماز است نه چيزی به جای نماز ،
يعنی آدمی كه در حال غرق شدن است و تلاش می‏كند خودش را نجات بدهد و
نمازش فقط صورت اشاره دارد نه ركوع دارد ، نه سجود ، نه قرائت و نه‏
چيز ديگر نمازش واقعا نماز است اصلا نماز يك ماهيتی است كه افرادش‏
اينقدر تغيير پيدا می‏كند ، شكل فردش اينقدر عوض می‏شود ، يعنی ركوع و
سجود و غيره شكل نماز است نه روح نماز ، نماز دو ركعتی واقعا نماز است‏
نه جانشين نماز چهار ركعتی ، چنانكه نماز چهار ركعتی واقعا نماز است ،
يعنی برای يك كسی نماز چهار ركعت است ، برای يك كسی دو ركعت ، برای‏
يك كسی نماز ، ايستاده است ، برای يك كسی نشسته ، برای يك كسی نماز ،
وضوست ، برای يك كسی نماز ، تيمم است .
فقها مساله‏ای دارند به نام " اجزاء " و آن اين است كه آيا

نمازی كه ما به صورت اضطرار می‏خوانيم ، جانشين نمازی كه به صورت اختيار
بايد بخوانيم ، هست يا نه ؟ اگر خوانديم ، بار ديگر بايد اعاده كنيم يا
نه ؟ می‏گويند نه ، چرا اعاده كنيم ؟ اين نمازی كه تو با تيمم به جای آن‏
نماز می‏خوانی ، اين جور نيست كه نماز نباشد و عجالتا چيز ديگری است بدل‏
آن و خود نماز به گردنت مانده اصلا نماز آن آدم نماز با وضوست ، نماز
اين آدم نماز با تيمم ، اين اگر با وضو باشد ، برايش نماز نيست ، و هر
چه شرايط تغيير كند چنانكه گفتيم بعضی قسمتها كه مربوط به بشر است ، [
در روابط انسان با خدا ] تغيير می‏كند كه يك مثال عرض كرديم .
مثال ديگر سفر است در قديم می‏گفتند : " سفر چهار فرسخی سفر است "
ولی امروز كه شرايط تغيير كرده ، اين شبهه پيش می‏آيد كه چرا سفر چهار
فرسخ باشد ؟ البته اين يك مساله صد در صد قطعی نيست كه مسافتی كه سفر
انسان را به حدی می‏رساند كه روزه را بايد افطار كرد و نماز را بايد [
شكسته خواند ] حتما چهار فرسخ است ، اين يك مساله اجتهادی است و در
فقه شيعه ( احاديث شيعه ) به سه عنوان بيان شده است ( 1 ) : پرسيده‏اند
: انسان چه مقدار مسافرت كند نمازش شكسته می‏شود ؟ گاهی جواب داده‏اند :
" مسير يك بريد " ( 2 ) مسافتی كه يك بريد در يك روز می‏رود ، كه‏
همين قدر بوده است ، در بعضی روايات ديگر گفته‏اند : " « مسيرش يوم »
" مسافرتی كه يك روز وقت را اشغال می‏كند .
[ فقها ] گفته‏اند يكی از اين سه تا ملاك است : يا چهار
پاورقی :
. 1 در [ فقه ] اهل تسنن چهار فرسخ نمی‏گويند ، جور ديگر می‏گويند .
. 2 نامه رسان .

فرسخ ملاك است ، يا مسير يك بريد و يا مسيرش يوم احتمال بريد خيلی‏
ضعيف است ، يا يك روز مسافرت ملاك است يا هشت فرسخ رفت و آمد ، و
هشت فرسخ مساوی بوده با مسير يك روز .
حال اگر تغيير رخ داد ، يعنی مسير يك روز ، ديگر هشت فرسخ نيست ، صد
فرسخ است ، دويست فرسخ است ، اين احتمال هست كه آنچه كه در سفر ملاك‏
اصلی است ، " مسيرش يوم " باشد ، در آن روز كه گفته اند " هشت فرسخ‏
" به اين جهت بوده كه هشت فرسخ مصداق " مسيرش يوم " بوده است ، پس‏
اگر وسائل مسافرت تغيير كرد و " مسيرش يوم " از هشت فرسخ به هشتاد
فرسخ و هشتصد فرسخ و هشت هزار فرسخ رسيد ، ما بايد تابع مسيرش يوم باشيم‏
اگر كسی چنين حرفی بزند ، اين حرف ضد اسلام نيست ، يك حرف اجتهادی‏
است .
بله ، يك مطلب اينجا هست كه فقها رويش اصرار زيادی نمی‏كنند و آن‏
اين است كه در مسائلی كه اسلام بنايش بر تسهيل و سهولت و گذشت است ،
اين احتمال در كار می‏آيد كه چيزی كه ولو برای عده ای از مردم در يك‏
زمانی ملاك بوده ، اين تسهيل را برای همه مردم در همه زمانها تعميم بدهند
، چون بنابر سختگيری نيست ، اگر بنابر سختگيری می‏بود ، می‏گفتيم برويم‏
دنبالش ، ولی وقتی كه بنابر تسهيل است ، اين احتمال هست كه نظر اسلام‏
به اين باشد كه همان [ مسافتی ] كه برای مردمی كه با پای پياده مسافرت‏
می‏كنند مسيرش يوم است ، ملاك قرار بگيرد برای مردمی كه با جمازه حركت‏
می‏كردند و روزی پنجاه فرسخ طی می‏كردند ، يا با كشتی حركت می‏كردند و مسلم‏
بيش از پياده‏روی طی می‏كردند ، يا گاهی با

اسبهای تندرو كه مبادله می‏كردند ( 1 ) [ راه می‏پيمودند ] و باز مسافت طی‏
شده بيش از اين حرفها بوده است ، يا مردمی كه امروز با هواپيما و
اتومبيل مسافرت می‏كنند .
قسمت ديگر مربوط می‏شود به روابط انسان با طبيعت كه آن هم چندان تغيير
[ نمی‏كند ] ، گاهی تغيير می‏كند ، گاهی نمی‏كند .
بخش ديگر [ قوانين اسلام ] مربوط است به روابط انسان با انسان كه اين‏
از همه مهمتر است مسائلی كه اسلام در روابط انسان با انسان در نظر گرفته‏
است ، مسائل " مسيری " است نه " مرحله‏ای " فرض كنيد شرايطی در
باب بيع ذكر كرده است ، مثلا گفته : " « لا يحل مال امرء الا عن طيب‏
نفسه » " معامله بايد با رضايت انجام بگيرد ، اين ديگر فرق نمی‏كند كه‏
مرحله زندگی بشر چه باشد .
گفته : نبايد در بيع " غرر " باشد ، يعنی به اصطلاح امروز نبايد
معامله‏ای چكی صورت بگيرد ، يعنی مقدار ، وزن و ديگر مشخصات مبيع كه در
قيمت اثر می‏گذارد ، بايد مشخص باشد اين هم باز شرايط مرحله‏ای نيست ،
شرايط كلی است .
يا گفته است كه در معامله نبايد " ربا " باشد ربا چيزی است كه اگر
درست نيست ، در هيچ زمان درست نيست و اگر درست است ، در همه زمانها
درست است شرايط مرحله‏ای در سرنوشت ربا تاثير نمی‏گذارد و آن را تغيير
نمی‏دهد .
يا در باب " ضمان " اگر گفته : " « من اتلف مال الغير فهو له ضامن‏
» " هر كه مال ديگری را تلف كند ضامن است ، اين با تغيير
پاورقی :
. 1 [ اشاره به زمانی است كه برای ارسال نامه ، در فواصل معين اسبهای‏
تندروی آماده بود و پيغام‏رسان با كمترين اتلاف وقت به مقصد می‏رسيد ] .

مراحل فرق نمی‏كند ، باز مربوط به مسير است .
يا گفته : " يد امين يد مستامنه است " يعنی اگر كسی امين مال كسی شد
- مثل اين كه مالی را به وديعه نزد كسی گذاشتند ، يا يك كسی مستاجر كسی‏
شد ، چون يد مستاجر هم يد استيمانی است - آدم امين اگر مال در دستش‏
تلف شد ، دو جور است : يا مقصر است يا مقصر نيست ، اگر مقصر است‏
ضامن است ، اگر مقصر نيست ضامن نيست .
اگر شما مستاجر خانه ای هستند و خسارتی به آن وارد می‏شود ، يك وقت‏
هست كه شما در آنچه كه وظيفه يك مستاجر است تقصير كرده ايد ، مثلا شير
آب را بايد ببنديد ، نبستيد و آنقدر آب آمد كه زير زمين را گرفت و
خانه را خراب كرد ، اينجا ضامنيد ، يك وقت سيلی می‏آيد كه از اختيار
شما بيرون است ، در اينجا ضامن نيستيد اين مربوط به عصر الاغ و اين حرفها
نيست ، در همه زمانها همين جور است حتی مساله ارث هم همين طور است .
قدر مسلم اين است كه بيشترين مسائل اسلام - چه فقهی ، چه اخلاقی ، چه‏
اعتقادی ، چه اجتماعی - مسائل مسيری است ، يعنی مثل علامتهايی است كه‏
جاده را مشخص می كند ، می‏گويد تو كه حركتی می‏كنی ، در اين جاده حركت كن‏
اين با تغيير زندگی ، [ متغير ] نيست .
البته ممكن است در روابط انسان با خدا يا با خودش يا با اجتماع و يا
با طبيعت ، مسائلی پيدا كنيد كه بگوييد اينها مسائل مداری نيست ،
مرحله‏ای است ، كه اين ، بخش دوم بحث ماست .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: